Vì sao nên làm giếng trời khi xây dựng nhà phố?

Giếng trời là vốn là một giải pháp kiến trúc, nhưng có khi lại đóng vai như một tiêu chuẩn thiết kế, và cũng là xu hướng xây dựng nhà phố đang rất phát triển hiện nay. Giếng trời là một bộ phận, một hình ảnh quen thuộc trong các ngôi nhà hiện đại, nhất là với những căn nhà phố thường không có nhiều mặt thoáng.

Điểm nhấn giếng trời

Giếng trời trở nên cần thiết, không thể thiếu trong điều kiện “đất chật nhà đông”, chen nhau san sát ở đô thị, và điều kiện thông thoáng của mảnh đất xây nhà là rất khó khăn. Nhìn hình đất, nhìn hiện trạng và bao cảnh, kiến trúc sư có thể phán ngay: "nhà phải có giếng trời". Hoặc kể cả chủ nhà cũng có thể đề cập một cách chủ động với người thiết kế: nhà tôi cần phải có giếng trời không thì bí lắm! “Tư duy mặt bằng” ít nhiều đã nhường chỗ cho vấn đề này. Nhiều người hiểu ra rằng có giếng trời sẽ được hơn rất nhiều so với việc tiết kiệm mấy mét vuông sàn sử dụng.

Giếng trời là một giải pháp kiến trúc mang tính kỹ thuật nhằm lấy sáng và thông thoáng tự nhiên, giải pháp của môi trường vi khí hậu; nhưng thực tế, giếng trời trở thành một không gian đặc biệt, một điểm nhấn của ngôi nhà. Thông thường, để khai thác tối đa hiệu quả, giếng trời thường được đặt ở khoảng giữa nhà, tại vị trí đó, có thể khai thác giếng trời tới ba mặt, cho các không gian phòng ngủ, phòng vệ sinh, cầu thang, hành lang… hay các phòng chức năng khác. Vị trí trung tâm đó làm cho giếng trời hút tầm nhìn, gây ấn tượng thị giác và dễ được đầu tư, chăm chút để cho giếng trời đẹp, làm cho cả không gian lớn liền kề như phòng sinh hoạt chung, bếp… cũng đẹp hơn.

Có nhiều cách làm đẹp cho giếng trời. Và có ba nơi chính để làm đẹp cho giếng trời là: đỉnh giếng – nơi có mái kính và hệ khung mái (kết hợp hoa sắt bảo vệ); những diện tường xuyên tầng của giếng trời, và đáy giếng. Trên đỉnh giếng có thể trang trí bằng chính hệ khung mái, hoa sắt. Những kết cấu thép này khi được ánh nắng chiếu xuống, đổ bóng lên tường rất đẹp. Nơi đây cũng có thể treo đèn hay các vật trang trí. Diện tường trong giếng trời có thể xây, ốp trang trí, treo cây xanh… kết hợp chiếu sáng. Và đáy giếng có thể là vườn cây, vườn khô, bể cảnh, bể cá…

Tuy nhiên cần lưu ý làm giếng trời thì trước hết phải đảm bảo chức năng của nó, rồi mới đến việc trang trí. Nhiều người xem nơi nọ nơi kia, cứ muốn bắt chước cái giếng trời như thế, trang trí như thế, nhưng không phù hợp với kiến trúc, với sinh hoạt nhà mình và các điều kiện khác. Lại có người muốn làm giếng trời chỉ để… chơi, để “oách” cho ngôi nhà không cần thiết, khi mà thoáng sáng tự nhiên đã đủ và diện tích không dư dả.

Thực ra, tự thân giếng trời đã là một bộ phận, một không gian đặc biệt, cùng với ánh sáng khá mạnh từ phía trên chiếu xuống, đã trở thành điểm nhấn. Không nên trang trí, sắp đặt quá phức tạp rườm rà, làm cho rối mắt. Hãy để giếng trời thông thoáng, nhẹ nhàng như chính vai trò của nó. Hãy hạn chế tối đa những thứ ở giếng trời có thể làm ảnh hưởng đến vai trò chiếu sáng và thông thoáng tự nhiên.

Những vấn đề thường gặp

Chắc chắn rằng không có cái giếng trời nào giống nhau cả. Mỗi nhà một khác, mỗi chủ nhà một ý thích, mỗi kiến trúc sư một ý tưởng… Dù vậy, vẫn có những điểm chung thường gặp cần lưu ý để cho “điểm nhấn” trong ngôi nhà được hữu ích trong công năng và phát huy tối ưu, cũng như khắc phục nhược điểm:

• Giếng trời là một cái ống, vì vậy âm thanh truyền trong giếng trời rất vang và rõ. Người ngồi tầng dưới nói chuyện, người tầng trên có thể nghe; làm mất sự riêng tư hoặc làm phiền lẫn nhau. Vì vậy các diện tường trong giếng trời không nên làm phẳng, trơn tất cả. Cần có một số mảng nhám, sần để tiêu âm; như dùng sơn gai, ốp đá tự nhiên, gạch thẻ, xây gạch trần… Đó cũng là thủ pháp trang trí. 

• Nếu giếng trời không có mái che, thì đáy giếng phải tổ chức thoát nước thật tốt, và đáy giếng trời phải đủ rộng cũng như khu vực xung quanh phải có hệ thống che chắn (tường, vách, cửa) để nước mưa rớt xuống sàn đáy giếng trời không bắn vào những không gian sinh hoạt sạch sẽ. 

• Với giếng trời có mái, cần có giải pháp mái hợp lý, phòng khi mưa, có gió to sẽ tạt mưa qua các khe, ô thoáng của mái xuống nhà. 

• Đèn chiếu sáng trang trí, cây cảnh treo (nếu có) trên các bức tường của giếng trời phải trong tầm tay với hoặc có giải pháp an toàn để kiểm soát, tránh bị khó khăn khi cần bảo dưỡng, sửa chữa đèn – điện, chăm sóc cây cảnh. 

• Nếu dưới giếng trời không phải là khu vực cố định như hồ cá, vườn cảnh, mà là nơi qua lại, hoặc không gian sinh hoạt; thì không treo những chậu cây, treo đèn, vật trang trí to – nặng phía trên có thể gây nguy hiểm. 

• Các hệ thống cửa sổ, hành lang, cầu thang tiếp giáp với giếng trời phải có lan can, hoa sắt đảm bảo các tiêu chuẩn an toàn (chiều cao, khoảng cách khe hở). 

• Ở một số vùng, nắng mùa hè rất gắt, nhất là vào buổi trưa nắng chiếu thẳng xuống giếng trời, có thể gây thừa sáng, chói loá, ảnh hưởng – hư hại tới sàn gỗ, đồ đạc; thì có thể lắp thêm một hệ thống rèm trần dưới mái giếng trời để chắn nắng và điều tiết ánh sáng.

Tất nhiên giếng trời cùng những gì liên quan tới giếng trời trong ngôi nhà còn rất nhiều chuyện nữa, và những vấn đề thường gặp cũng chưa hết, song bài viết không có tham vọng đi sâu và lý giải, đưa ra các giải pháp của các vấn đề chuyên môn khác như phong thuỷ, vật liệu, trang trí, cây xanh…; mà nhằm khái quát và đưa tới một cách nhìn nhận tổng quan về vai trò của giếng trời trong ngôi nhà. Đó là một điểm nhấn, nhưng trước hết là một giải pháp kiến trúc – kỹ thuật để khai thác ánh sáng và thông thoáng cho ngôi nhà.